Ο Ανυποχώρητος Σαούλ.
Μια κινηματογραφικά ανυποχώρητη ‘Κάθοδος στον ‘Αδη’ :
Ο συγκλονιστικός ‘Γιός του Σαούλ’.
‘Όχι, αυτή δεν είναι μια ταινία με συνήθη αφήγηση και βατή οπτική γωνία, για ξεκούραστα μάτια.
Ετούτη είναι μια ταινία-λάκτισμα στο στέρνο του θεατή, ακατάλληλη ίσως για μια χαρούμενη απογευματινή ή βραδινή έξοδο, και δεν επιδιώκει βέβαια να είναι. Απλά είναι σχεδόν αριστούργημα. Και λέω σχεδόν, επειδή ίσως έχει κάποια σεναριακά κενά εδώ και εκεί, αλλά ίσως να είναι και ηθελημένα. Μα ναι, είναι όμως μια μεγάλη ταινία της χρονιάς, και ήδη δρέπει βραβεία -χωρίς αυτό να σημαίνει φυσικά κάτι όσον αφορά στην υστεροφημία μια ταινίας, μολονότι σε αυτήν την περίπτωση, τα βραβεία πηγαίνουν μάλλον στον σωστό υποψήφιο.
Εδώ λοιπόν έχουμε και τις βασανισμένες και τρομερές μορφές του Ιερώνυμου Μπος ζωντανές, και τον ‘Αδη αναπαριστάμενο μπροστά μας. Μόνο που ο ‘Αδης του ‘Σαούλ’ δεν είναι αυτός της Νέκυιας της Οδύσσειας, όπου ο Οδυσσέας συναντά όλους τους ήρωες και συνομιλεί μεταξύ τους. Ο κάτω κόσμος στο φιλμ του 38άρη Ούγγρου σκηνοθέτη Λάζλο Νέμες είναι το στρατόπεδο ‘Αουσβιτς ΙΙ – Μπίρκεναου στην Πολωνία, στα 1944, όταν η Γερμανία άρχιζε να χάνει τον πόλεμο και τα Σοβιετικά στρατεύματα προέλαυναν στην Ευρώπη. Κανένας μύθος, καμιά ομορφιά ραψωδίας εδώ.
Ο πρωταγωνιστής της ταινίας, Σαούλ Αουσλέντερ ( ‘ξένος’ στα Γερμανικά, ίσως λογοπαίγνιο), είναι Ούγγρος Εβραίος κρατούμενος, που ανήκει στους τυχερούς. Είναι κατηγορία Sondercommando, ‘Ειδικό Απόσπασμα’, δηλαδή, κρατούμενος μεν, αλλά με το ‘προνόμιο’ να μην είναι εξαθλιωμένος, μα να επιμελείται της μεταφοράς και ‘επεξεργασίας’ των πτωμάτων αφού οι δυστυχείς έγκλειστοι θανατωθούν στους θαλάμους αερίων. Τα οποία πτώματα, στο στρατόπεδο τα αναφέρουν συστηματικά ως ‘κομμάτια’.
Αυτή τη συνθήκη, και όλη περίπου την ιστορία με τα πολλά πρόσωπα όπως θα εξελιχθεί, ο θεατής τη βλέπει όχι ως είθισται μέσα από ένα ουδέτερο μάτι/φακό τοποθετημένο κάπου στη μέση, αλλά μέσα από την οπτική γωνία κάποιου που θα στεκόταν ας πούμε ακριβώς πίσω από τον Σαούλ, μέσα από τα μάτια άρα κάποιου που τον ακολουθεί κατά πόδας, και από το ύψος των ώμων του. Την ολούθε φρίκη δεν την βλέπουμε καθόλου καθαρά, παρά τη διακρίνουμε στο βάθος της οθόνης, μισά, πολύ θολά, καθώς τα πάμπολλα γυμνά σώματα των δύσμοιρων σωρηδόν σπρώχνονται προς τους θαλάμους για να εξοντωθούν, και εμείς ακούμε τις οιμωγές τους : σε όλη την ταινία είχα την αίσθηση ότι έβλεπα ζωντανεμένα μπροστά μου εκείνα τα αρρωστημένα άσπρα γυμνά σώματα του Ι.Μπος από τους πίνακές του. Και με αυτόν τον τρόπο, ο τρόμος για τον θεατή είναι μεγαλύτερος, η αίσθηση δηλαδή ότι ‘εκεί πέρα’ διαδραματίζονται τα ιστορικά φρικώδη γεγονότα.
Ο Σαούλ λοιπόν, στα αρχικά ήδη λεπτά, ενώ ασχολείται με το ‘καθήκον’ του που είναι να ξεφορτώνεται τα ‘κομμάτια’ αφού αυτά βγουν από το θάλαμο αερίων, παρατηρεί πως ένα νεαρό αγόρι το είχαν βάλει στην άκρη γιατί ακόμα ζούσε μετά από την επιχείρηση εξόντωσης, και ένας αξιωματικός φροντίζει να το αποτελειώσει μέσω ασφυξίας.
Και εδώ αρχίζει το μεγάλο δράμα. Παρακολουθούμε τον ήρωα της ταινίας, στις απελπισμένες προσπάθειές του, μυστικά και μέσω ατελείωτων εμποδίων και αγωνιωδών σκηνών σε όλα τα σημεία του στρατοπέδου, πώς επιδιώκει να βρει ραβίνο για να θάψει κάπου κρυφά και με προσευχή το παιδί, για το οποίο διατείνεται όταν πια τον ρωτούν, ότι είναι γιός του.
Γύρω από εκεί πλέκεται όλος ο σπαραγμός του έργου. Είναι όντως ο γιός του; Αναρωτιόμουνα. Και αν είναι, είναι στα πλαίσια της λογικής αυτό που προσπαθεί; Που μάλλον πια από ένα σημείο και έπειτα δεν είναι, αλλά ωστόσο τον βλέπουμε με παράφρον σχεδόν πείσμα αλλά και τιτάνια θέληση, να επιμένει. Κάποια στιγμή εξηγεί σε έναν άλλο ότι το παιδί ήταν καρπός ενός εξωσυζυγικού δεσμού του. ‘Αρα, όλη η τιτάνια προσπάθεια, είναι ίσως και ένας τρόπος εξιλέωσης για το αμάρτημα που είχε διαπράξει, αυτό της απιστίας; ‘Όπως είπαμε, μερικές σεναριακές ασάφειες υπάρχουν εδώ, όπως ποιο είναι το παρελθόν και η ταυτότητα μιας νεαρής γυναίκας που τον βοηθά στο ομαδικό σχέδιο απόδρασης και υπάρχει εμφανώς μια ερωτική στιγμαία ένταση μεταξύ τους. Ενδεχόμενα η ασάφεια να είναι και εσκεμμένη. Οι απορίες όμως δεν μας εμποδίζουν να συν-πάσχουμε με τον φουκαρά αυτόν που μετατρέπεται σε Τιτάνα, στην πορεία για την αξιοπρεπή ‘κηδεία’ του αγοριού, και παρά τις τόσες ματαιώσεις που συναντά. Αναπόφευκτα, μας έρχεται στο μυαλό η Αντιγόνη του Σοφοκλή, με την επιμονή της για μια σωστή στα μάτια των θεών ταφή. Το πρόσωπο του Σαούλ (εξαίρετος στη λιτότητά του ο Γκέζα Ρέρινγκ) είναι, ναι, μια μάσκα αρχαίας τραγωδίας , είναι ακίνητο και άσπρο, όπως όλων εκεί μ έ σ α, εκεί κ ά τ ο υ : τα άτομα αυτά είναι ήδη νεκρά, η ζωή τους τελείωσε με το που τους έφεραν ε κ ε ί . Αγκιστρώνονται εν τούτοις από το ελάχιστο της όποιας ζωής έχουν ακόμα, εδώ, σε αυτόν τον Κάτω Κόσμο, με τους τυράννους και τους τυραννημένους ,όπου έχουμε τις ίδιες προσωπικότητες που συναντάμε και στον Πάνω: τους παρτάκηδες, τους αθώους, τους φιλόδοξους, τους προδότες, τα καθάρματα, τους είρωνες, τους ήρωες. Παρά ταύτα, για λίγους απισχνασμένους κρατούμενους, μαζί και με τον Αουσλέντερ, θα έρθει η στιγμή της ελπίδας. Γνωρίζοντας για τους Σοβιετικούς που προχωρούν, θα επιδιώξουν την απέλπιδα μετάβαση στον πάνω κόσμο, με τη σορό της πρότερης ζωής τους στην πλάτη, θα έλεγα. Η αναζήτηση στο διαδίκτυο μου έβγαλε ότι πρόκειται για αληθινό γεγονός, τον ξεσηκωμό κάπου 250 κρατούμενων στις 7 Οκτωβρίου 1944, όταν ανατίναξαν το Κρεματόριο 4 και διέφυγαν. Τρομερή η αγωνία του θεατή καθώς ακολουθεί τον Σαούλ σε αυτήν την απόδραση, ενώ φέρει στους ώμους του το πτώμα του παιδιού ακόμα : δεν υπάρχουν λόγια.
Εν τέλει ο θεατής, ‘καθαρμένος’ κατά τον Αριστοτέλειο όρο, αν έχει παρακολουθήσει με υπομονή και έχει αντέξει την ύπαρξη του Σαούλ μέχρι το τέλος, θα νιώσει ευτυχής που δεν έχει βρεθεί θύμα τέτοιων ιστορικών συγκυριών, περήφανος που είδε την ταινία ‘όταν πρωτοπαίχτηκε’, αλλά και μελαγχολικός, σκεπτόμενος ότι την ίδια στιγμή σε άλλα, ‘άγρια’ μέρη της υφηλίου, και σήμερα, τα ανθρώπινα πάθη θα έχουν άπειρους δικούς τους Σαούλ.
Ειρήνη Βεργοπούλου 